Historia

             RYS HISTORYCZNY GMINY MICHAŁOWICE

Prehistoria

Gmina Michałowice obfituje w liczne ślady obecności człowieka, który zasiedlał ten obszar już od czasów najdawniejszych. Wśród czynników warunkujących intensywną penetrację tego terenu wymienić należy korzystne warunki naturalne: szeroka, łagodna dolina rzeczna, żyzne gleby lessowe, łatwy dostęp do wody, obfitość lasów, zwierzyny łownej i ryb, a także usytuowanie w sąsiedztwie terenów jurajskich, gdzie wydobywano krzemień, a później w sąsiedztwie metropolii krakowskiej.

Najstarsze stanowiska, potwierdzające obecność człowieka w dolinie Dłubni pochodzą z mezolitu (środkowa epoka kamienia 8000-4500 B.C.). Odkryto jej w górnym biegu rzeki. W późniejszych okresach omawiane tereny podlegały silnemu ludzkiemu oddziaływaniu gospodarczemu. Szczególnie tereny na południowym skraju Wyżyny Krakowskiej (dolny bieg Dłubni) znalazły się w zasięgu trwałego osadnictwa rolniczego. Obszar ten został przekształcony i pozbawiony dużej części lasów.

W XIII/XII w. p.n.e. pojawiają się w dolinie Dłubni osady kultury „łużyckiej”. Na wschód od wapiennej Wyżyny Jurajskiej, pomiędzy dorzeczami Dłubni i Nidy rozciągała się kraina odpowiadająca oczekiwaniom ówczesnych osadników. Żyzne, łatwe w uprawie gleby lessowe zapewniały im podstawowe źródło utrzymania: produkcję zbóż. Dorzecze Dłubni wyznaczało wschodnią granice obszaru zamieszkiwania ludów „kultury łużyckiej”.

Na przełomie er wyodrębnił się obszar zwartego osadnictwa nad Dłubnią, w tym także na terenie obecnej Gminy Michałowice. W pierwszej połowie III w. na omawianym terenie pojawili się Celtowie. Ich kultura reprezentowała znacznie wyższy poziom w stosunku do kultury ludów miejscowych. Celtowie ulepszyli uprawę ziemi, produkcję żelaza i garncarstwo, posługujące się do wyrobu ceramiki kołem.

Średniowiecze

Urodzajna, lessowa dolina Dłubni już w VIII w. była terenem stałego osadnictwa. Wzdłuż tej rzeki z końcem XII wieku znajdowało się co najmniej 8 osad, określanym jednym terminem Dłubnia. Dały one początek wsiom: Michałowice, Imbramowice, Iwanowice, Sieciechowice, Raciborowice, Ściborzyce, Kantorowice, Małoszyce, które noszą wyłącznie nazwy patrymoniczne. Założycielami tych osad była prawdopodobnie rodzina Awdańców, pochodzenia nordyckiego. To właśnie komes Michał Awdaniec był protoplastą nazwy Michałowic.
Największy przyrost osad w dolinie Dłubni nastąpił w okresie od połowy XIII do końca XIV w. , co jednak wiąże się nie tyle z ożywiona akcją kolonizacyjną, ile raczej z pojawieniem się ksiąg sądowych, rejestrujących całą sieć ówczesnych osad. W XV w. główna sieć osad jest już w pełni ukształtowana.

W kolejnych wiekach obszary dzisiejszej Gminy Michałowice pozostawały w równiej mierze w rękach kościelnych i szlacheckich. Przeplatały się kilkuwioskowe kompleksy włości kościelnych
i szlacheckich. Osady w środkowym biegu - z wyjątkiem Michałowic, które były prepozytem bożogrobców z Miechowa – były własnością szlachecką, a właścicielem wsi dolnego biegu Dłubni (Raciborowice) była kapituła krakowska. To właśnie w Raciborowicach proboszczem był słynny historyk Jan Długosz, który zresztą ufundował istniejącą do dziś świątynię. Świadczą o tym m.in. liczne w kościele kartusze z głową żubra - herbem Długosza.

Łękawica - herb rodziny Awdańców, założycieli Michałowic	Wieniawa - herb Jana Długosza, proboszcza parafii Raciborowice

W średniowieczu na terenie Gminy Michałowice bardzo intensywnie rozwijał się przemysł i rolnictwo. Zjawisku temu sprzyjała bliskość Krakowa, który będąc dużym ośrodkiem miejskim i skupiskiem znacznej liczby mieszańców stanowił bardzo chłonny rynek zbytu dla żywności i innych dóbr. Na opisywanym terenie istniały następujące udokumentowane obiekty przemysłowe:

młyny zbożowe: Raciborowice, Młodziejowice, Michałowice, Wilczkowice

papiernie: Młodziejowice, Wilczkowice

Ponieważ nurt rzek był w dawnych czasach podstawowym źródłem energii, można założyć, że w Dolinie Dłubni istniało znacznie więcej obiektów przemysłowych. Przypuszczalnie występowały tu również olejarnie, ślusarnie i folusze. W większości wsi działały również kuźnie oraz karczmy, a w niektórych browary.

Czasy nowożytne

W roku 1756 Zakon Bożogrobców z Miechowa utracił Michałowice, które zostały zaliczone do beneficjum królewskiego. W 1788 roku na wieczyste posiadanie otrzymał Michałowice Hugo Kołłątaj. W zamian zobowiązany był płacić roczny czynsz na rzecz Akademii Krakowskiej.
Drewniany dworek Kołłątaj znajdował się nieopodal do dziś istniejącego, murowanego dworu.
Po wygranej bitwie pod Racławicami w 1793 roku przez Gminę Michałowice przechodził Tadeusz Kościuszko ze swoimi Kosynierami, by założyć obóz w Bosutowie, sąsiadującym z Młodziejowicami.
Po upadku Powstania Kościuszkowskiego Michałowice zostały włączone do Austrii, a właściciel wsi Hugo Kołłątaj, za popieranie Powstania, został osadzony w więzieniu w Ołomuńcu. Zmarł w 1812 roku, a Michałowice odziedziczyła hrabina Maria z Kołłątajów Krasicka, która była posiadaczem Michałowic do roku 1875.

W czasie walk napoleońskich Michałowice zostały włączone do Księstwa Warszawskiego (1809 r.). Po upadku Napoleona, na Kongresie Wiedeńskim zapadły decyzje, w wyniku których Michałowice stały się częścią zaboru rosyjskiego. Raciborowice wchodziły w skład Rzeczpospolitej Krakowskiej, a po jej likwidacji, zostały wcielone do zaboru austriackiego (Galicja). Ze względu na graniczne położenie Ziemi Michałowickiej, utworzono komorę celną (1815 r.). Początkowo znajdowała się ona w Wilczkowicach, a w 1838 roku została przeniesiona do Michałowic. Administracyjnie Michałowice należały do powiatu miechowskiego i guberni radomskiej, a następnie (od 1860 r.) - kieleckiej.

Austriacka komora celna w Michałowicach

W roku 1866 została utworzona Gmina Michałowice. W jej skład wchodziły następujące wsie: Michałowice, Garlica, Kończyce, Kozierów, Książniczki, Masłomiąca, Młodziejowice, Sieborowice, Więcławice, Wilczkowice, Wola Więcławska, Wola Zachariaszewska, Zagórzyce, Zdzięsławice, Zerwana. W czasie walk o niepodległość na początku XX w. w przez Michałowice prowadziła trasa I Brygady Kadrowej Józefa Piłsudskiego, która wyruszyła z ul. Oleandry w Krakowie dnia 6 sierpnia 1914 roku. Na Komorze w Michałowicach zostały obalone słupy graniczne. By uczcić to wydarzenie w przysiółku Komora umieszczono pamiątkowy obelisk.

Monografia Historyczna Gminy Michałowice  tom I-III

(pliki z monografią  dostępne po kliknięciu w zdjęcie okładki)

Pod Krakowem - Monografia Gminy Michałowice t.I

Jesienią 2014 roku ukazała się wyjątkowa książka. Książka o historii gminy Michałowice. Opisuje dzieje naszych terenów od czasów najdawniejszych do schyłku XVIII wieku.
Jest to pierwsze opracowanie dziejów gminy, napisane przez zawodowych historyków. Książka składa się z 3 części. O prahistorii pisze dr Krzysztof Tunia – archeolog, o średniowieczu – dr Jacek Laberschek. Obydwaj panowie pracują w Polskiej Akademii Nauk. Najobszerniejsza część książki dotyczy czasów staropolskich, a jej autorem jest mieszkaniec naszej gminy dr Mateusz Wyżga – historyk, wykładowca na Uniwersytecie Pedagogicznym.
Autorzy z pasją przedstawiają dzieje obszaru dzisiejszej gminy Michałowice, który od zawsze był ściśle związany z miastem Krakowem. Książka została wydana przez Urząd Gminy Michałowice w michałowickim Wydawnictwie Czuwajmy, które opracowało książkę     z dużą starannością. Tom ma format A4, twardą, aksamitną okładkę. W środku znajdziemy wiele kolorowych zdjęć, map i tabel. Wkładką do wydawnictwa jest reprint tzw.mapy von Heldensfelda z lat 1801-1804 w skali 1:28800.

Na Granicy - Monografia Gminy Michałowice t.II

W połowie grufnia  2018 roku ukazał się  II tom monografii historycznej gminy Michałowice pt. „Na Granicy”. Książka autorstwa Konrada Meusa i Marcina Chorązkiego obejmuje swoim zakresem okres od schyłku XVIII wieku do roku 1949. Jest to ponad 300-stronicowa praca z licznymi zdjęciami i mapami.

Nad Dłubnią  - Monografia Gminy Michałowice t.III

Wydany w grudniu 2019 roku III tom monografii „Nad Dłubnią” dzieli się na dwie części. Autor  pierwszej z nich – Bogusław Krasnowolski – opisuje piękne i cenne zabytki kościołów w Raciborowicach i Więcławicach, pochodzące jeszcze z okresu gotyku: obrazy, rzeźby, złocone kielichy czy ornaty, a także pisze o architekturze dworów, folwarków, o licznych młynach i karczmach.

czytelnikami swą wiedzą o kulturze ludowej Krakowiaków Zachodnich –

grupy etnicznej zamieszkującej te ziemie. Przybliża wygląd prawdziwego

stroju krakowskiego czy chłopskiej chaty. Niezwykle ciekawie pisze o

całym dawnym roku obrzędowym, bogatym kalendarzu świąt. Zadziwiający dla

czytelnika będzie skomplikowany system przesądów i obrzędów, które

wiązały się z ważnymi zdarzeniami życia, momentami przejścia: ile

zakazów przewidziano dla kobiety w ciąży, co robił kawaler starający się

o pannę, jak kąpano nowonarodzone dziecko, jak wybierano chrzestnych.

Co ciekawe, starsze pokolenia wciąż „na wszelki wypadek” wierzą dawnym

przesądom.